Vịnh Xuân Đài là một vịnh nhỏ nằm dưới chân dốc Găng thuộc địa phận Thị xã Sông Cầu, tỉnh Phú Yên, Việt Nam.
Vịnh Xuân Đài có diện tích mặt nước 130,45 km², được tạo thành nhờ dãy núi Cổ Ngựa chạy dài ra biển độ 15 km tạo thành bán đảo Xuân Thịnh bao bọc lấy vịnh Xuân Đài và đầm Cù Mông trông giống hình đầu con kỳ lân. Khi đi đường bộ lên đến đỉnh dốc Găng nằm trên quốc lộ 1A, người ta có thể nhìn thấy quang cảnh của vịnh này với rừng dừa bao bọc khu vực bờ của vịnh và vòng cung núi bao bọc khu vực vịnh Xuân Đài. Tất cả tạo nên một bức tranh sơn thủy hài hòa và thơ mộng. Trong vịnh có nhiều vũng biển và bãi tắm dẹp như Vũng La, Vũng Sứ, Vũng Chào... và nhiều đảo, bán đảo như cù lao Ông Xá, hòn Nhất Tự Sơn, Mũi Đá Mài, mũi Tai Mã....
Trong thời kì mở đất, bản doanh của các tướng trấn thủ đất Phú Yên như Văn Phong, Nguyễn Phúc Vinh đều đóng ở đây. Bởi địa thế hiểm trở và lại là cửa khẩu mở ra biển nên nơi này là đầu mối giao lưu ra bên ngoài của Phú Yên, là tiền đồn ngăn chặn các cuộc quấy nhiễu của quân Chămpa.
Chính vì vị trí chiến lược quan trọng nên vịnh là nơi đã xảy ra cuộc quyết chiến chiến lược giữa quân Tây Sơn và nhà Nguyễn. Đó là sự kiện năm 1775 khi tướng Tống Phước Hiệp huy động toàn quân chúa Nguyễn tấn công quân Tây Sơn đóng tại đây.
Trong Chiến tranh thế giới thứ hai, vào tháng 4 năm 1945, hải quân Đế quốc Nhật Bản tiến vào vịnh để đánh chiếm hòng làm bàn đạp tiến sâu vào đất liền nhưng bị máy bay của quân Đồng Minh bắn cháy.
Ngày nay, Xuân Đài là một trong những vịnh được các chuyên gia đánh giá là có tiềm năng du lịch lớn nhất nhì miền Trung với cảnh sắc hữu tình, có nhiều đảo, bãi tắm rất đẹp và hoang sơ. Nơi đây đang được quy hoạch đẻ phát triển các loại hình du lịch nghỉ dưỡng,du lịch thể thao nước, du lịch sinh thái biển.
Xuân Đài còn nổi tiếng vì có nhiều loại hải sản ngon, quý như ghẹ Sông Cầu, tôm hùm, cá mú,...
Năm 2011, Vịnh Xuân Đài được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch xếp hạng di tích quốc gia.
Vịnh Xuân Đài là địa danh ghi dấu nhiều sự kiện lịch sử quan trọng; Vũng Lắm trong vịnh Xuân Đài là thương cảng sầm uất bậc nhất của Phú Yên trong quá khứ, là cửa ngõ thông thương giữa Phú Yên với bên ngoài...
Du lịch Vịnh Xuân Đài
Nằm ngay bên Quốc lộ 1A, vịnh Xuân Đài như một nàng tiên còn vùi trong giấc ngủ dài. Những bãi biển ở Đà Nẵng, Nha Trang đã lấn át vịnh Xuân Đài cho đến khi người ta sực nhớ đến và quay lại ngắm nhìn. Vịnh rộng trên 13.000ha trải dài trên thị xã Sông Cầu và huyện Tuy An (tỉnh Phú Yên). Cửa vịnh rộng khoảng 4,4km; bờ vịnh dài đến 50km chạy qua nhiều vùng địa hình khác nhau với những tên gọi khá thú vị như: gành Đèn, Mũi đá Ong, gành Đen, gành Đỏ, vũng Lắm, vũng Mắm, vũng Dông, vũng Sứ, vũng Chào, vũng Me, vũng La, Bãi Ôm, bãi Từ Nham, mũi Động Tranh, mũi Gành Tướng, hòn Móm, mũi Tai Mã, gành Bà, Cù lao ông Xá, đảo Nhất Tự Sơn, đám Cồn Cả... Mặt phía Đông Nam cửa vịnh có: gành Đá Đĩa, Hòn lao Mái Nhà; phía Bắc là bãi cát Từ Nham, bãi biển Từ Nham, đầm Cù Mông, vũng Vuông, bãi Tràm, bãi Nồm..., . Có những chỗ nước sâu đến 18m. Dưới biển có nhiều loại san hô và rong biển
Ba mặt của vịnh là những dải núi bao bọc và vươn dài ra biển. Phần đá tiếp giáp với mặt biển bị sóng bào mòn, tạo những hình thù lạ mắt. Ít có vịnh nào lại có sự đan xen đa dạng về địa hình như vịnh Xuân Đài - ghềnh nối tiếng vũng, vũng nối tiếp bãi, bãi nối tiếp núi uốn lượn trùng điệp. Chỉ riêng vũng đã có hơn chục cái to nhỏ, nông sâu khác nhau.
Toàn bộ Vịnh Xuân Đài được che chắn bởi dãy núi Cây Me nằm gần bờ. Chân núi lấn sâu ra biển, quanh năm chịu sự bào mòn của sóng gió, tạo nên những ghềnh đá nhấp nhô hiểm trở.
Phía tây núi Cây Me là cửa biển Tiên Châu, nơi dòng sông Cái đổ nước vào Vịnh Xuân Đài. Nơi đây, nước xanh lững lờ, đất đai trù phú, quần cư vô cùng đông đúc. Làng biển Tiên Châu là một trong những làng biển lâu đời nhất của Phú Yên. Nơi đây từng là một hải cảng và là căn cứ thủy quân dưới thời nhà Nguyễn.
Phía đông cửa biển Tiên Chây là bãi Bình Sa. Bãi Bình Sa nằm lọt giữa lòng Vịnh Xuân Đài, được bao phủ bởi rừng dương xanh quanh năm rì rào gió thổi. Cạnh bãi Bình Sa là bãi biển Bình Bá với bờ cát trắng mịn thoai thoải. Với sự che chắn của các bãi cạn và bãi nổi, Vịnh Xuân Đài rất ít có sóng lớn, cảnh vật yên bình, thơ mộng như chốn bồng lai tiên cảnh.
Phía bắc bờ Vịnh Xuân Đài là cánh đồng muối Trung Trinh, Lệ Uyên với truyền thống làm muối trắng từ bao đời nay. Cánh đồng muối trải rộng dọc theo con đường lớn với những ô ruộng vuông đều đặn và những đụn muối trắng cao ngất đang chờ được xuất bán.
Gần đó là con đèo Vận Lương. Tương truyền đây là con đường vận chuyển lương thực trong cuộc giao tranh giữa quân Tây Sơn và quân Nguyễn Ánh vào cuối thế kỉ 18 tại khu vực Xuân Đài và Đầm Cù Mông.
Biển rừng xanh ngắt chính hòa thắm với bầu trời xanh cao là màu chủ đạo của cảnh vật nơi đây. Cái làm nên vẻ đẹp thật sự của vịnh biển này là những bãi dừa xanh vi vút gió cùng những bãi tắm thoai thoải, đầy thơ mộng. Màu nước xanh lơ hòa quyện trong sắc trời trong vắt tạo nên một khung cảnh yên bình, say đắm lòng người, tuyệt diệu như chỉ có ở thiêng đường. Những ngôi nhà nhỏ thấp thoáng trong rặng dừa xanh, lúc ẩn lúc hiện, con thuyền lặng im trong bến cảng sau hành trình vạn lí khơi sâu, dệnh dềnh theo con sóng vỗ tạo nên một khung cảnh yên bình thật hiếm thấy.
Đến với Vịnh Xuân Đài, ngoài vẻ đẹp êm dịu như thơ của nó, du khách còn được chiêm ngưỡng những ghờ đá kì vĩ, từ chân núi mãnh liệt vươn ra biển cả. Những phiến đá sắc nhọn với hình thù lạ mắt ngày đêm mơn man sóng gió. Xuân Đài nằm trải dài và kết nối với các địa danh khác dọc theo Quốc lộ 1A của tỉnh Phú Yên tạo thành chuỗi điểm đến thú vị, như: Đầm Cù Mông, đầm Ô Loan, gành Đá Đĩa… Từ nay, du khách khi qua dải đất miền Trung phải ghé lại Phú Yên để dạo chơi cảnh sơn thủy hữu tình chứ không lướt qua như trước đây. Phú Yên đang dần hình thành nhiều khu du lịch sinh thái thân thiện với thiên nhiên. “Sinh sau, đẻ muộn” nhưng du lịch nơi đây hấp dẫn du khách không bởi tiện nghi mà là thiên nhiên hoang sơ và sạch sẽ.
Giá trị lịch sử, văn hóa Vịnh Xuân Đài
Vịnh Xuân Đài còn được biết đến là nới mang đậm dấu ấn lịch sử của dân tộc. Thời xưa, quân Tây Sơn và nhà Nguyễn đã từng có một trận thủy chiến tại đây. Năm 1832, phái đoàn ngoại giao Hoa Kì mang thư của tổng thống nước này đến đây gặp gỡ Ngoại lang Nguyễn Tri Phương (do vua Minh Mạng cử đến) để xin “giao hảo thông thương”. Vịnh Xuân Đài trở thành nơi bang giao đầu tiên giữa Việt Nam và Hoa Kì, suốt một thời gian dài khu vực này là thủ phủ của tỉnh Phú Yên.
Đây cũng là nơi người Việt đặt dấu chân đầu tiên mở ra trấn biên Phú Yên, nơi ghi đậm chiến công Quang Trung Nguyễn Huệ đánh tan đoàn thủy quân chủ lực của Nguyễn Ánh, mở ra triều đại Tây Sơn vĩ đại. Đây cũng là nơi buôn bán sầm uất bậc nhất của xứ Đàng Trong.
Giá trị kinh tế Vịnh Xuân Đài
Vũng Lắm nằm trong Vịnh Xuân Đài cũng từng là một thương cảng sầm uất bậc nhất của Phú Yên, là cửa ngõ thông thương giữa Phú Yên và các miền lân cận. Rất nhiều thương thuyền đã tìm đến buôn bán ở nơi đây. Công việc buôn bán tấp nập từ sáng đến tối không sao tả được.
Vịnh Xuân Đài đã được các chuyên gia đánh giá là một trong những vịnh biển tiềm năng bậc nhất nước ta và được tỉnh Phú Yên quy hoạch thành địa điểm du lịch và nghỉ mát trọng điểm của tỉnh. Trải qua bao thăng trầm của lịch sử, Vịnh Xuân Đài giờ đây đang bước vào một thời kỳ phát triển mới, tương xứng với những thế mạnh vốn có của một di tích danh thắng quốc gia.
Xuân Đài còn nổi tiếng vì có nhiều loại hải sản ngon, quý như ghẹ Sông Cầu, tôm hùm, cá mú,…Vùng biển nước nông là điều kiện lí tưởng cho các loài sinh vật thân mềm và giáp xác phát triển. Tôm hùm vịnh Xuân Đài nổi tiếng thơm ngon, thịt mềm, thu hút rất nhiều du khách thập phương đến tham quan, nghĩ dưỡng nơi đây.
Hướng dẫn đường đi đến Vịnh Xuân Đài
Từ TP.Tuy Hòa (Phú Yên), cách TP. Hồ Chí Minh 561 km, du khách theo Quốc lộ 1A đi về phía bắc chừng 45km gặp dốc Găng là đến Vịnh Xuân Đài.
Hãy đến với di tích thắng cảnh quốc gia vịnh Xuân Đài để khám phá và cảm nhận những nét đẹp kỳ thú của thiên nhiên ban tặng cho Phú Yên
